أعوذ بالله من الشیطان الرجیم

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ‏

بخوان این سوره را به نام خدای رحمتگر مهربان

آیه 1 - 5

إِذَا السَّماءُ انْفَطَرَتْ (1) وَ إِذَا الْکَواکِبُ انْتَثَرَتْ (2) وَ إِذَا الْبِحارُ فُجِّرَتْ (3) وَ إِذَا الْقُبُورُ بُعْثِرَتْ (4) عَلِمَتْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ وَ أَخَّرَتْ (5)

همه چیز با انسجام و یکپارچگی خاص خود پابرجاست: آسمان بدون هیچ رخنه­ای، همچون سقفی استوار، بالای سرشان است و ستارگان با نظم و هماهنگی همیشگی، در فضا شناورند و دریاها حجم بی­حسابی از آب را دورن خود جای داده‌اند و به خشکی متعرض نمی­شوند. مردگان زیر خروارها خاک خوابیده­اند و دیگر نه از خودشان خبری هست و نه از عقاید و علایق و اعمالشان؛ گویا همه چیز فراموش می­شود و با این حساب، خبری از جزا نخواهد بود و دلیلی برای فرمانبرداری از پروردگار وجود ندارد! خدا را از یاد برده­اند و به فرمان او نیستند. آیات وحی اجازه نمی­دهد لالایی نظام به ظاهر ثابت و پابرجای عالم، کسی را به خواب غفلت فروبرد، بی آنکه حجتی از جانب خدا برایش آمده باشد.

آن گاه که آسمان شکافته شود«1» و آن گاه که ستارگان از جای خود در آمده و پراکنده شوند«2» و آن گاه که دریاها منفجر شوند و درهم ریزند«3» و آن گاه که گورها براى خارج شدن مردگان، زیر و زَبَر شوند،«4» هر کسى بداند آنچه را پیش فرستاده و آنچه را پس نهاده است.«5»

آیه 6 - 12

یا أَیُّهَا الْإِنْسانُ ما غَرَّکَ بِرَبِّکَ الْکَریمِ (6) الَّذی خَلَقَکَ فَسَوَّاکَ فَعَدَلَکَ (7) فی‏ أَیِّ صُورَةٍ ما شاءَ رَکَّبَکَ (8) کَلاَّ بَلْ تُکَذِّبُونَ بِالدِّینِ (9) وَ إِنَّ عَلَیْکُمْ لَحافِظینَ (10) کِراماً کاتِبینَ (11) یَعْلَمُونَ ما تَفْعَلُونَ (12)

اى انسان! چه چیز تو را به پروردگار کریمت فریب داد؟ (چه چیز در نظرت جلوه کرد و تو را از پروردگار کریمت غافل ساخت؟)«6» همان پروردگاری که تو را آفرید، سپس اندامهایت را سامان داد و با توازن دادن آنها تو را تعادل بخشید.«7» در هر شکلى که خواست، تو را ترکیب کرد.«8» نه، جاى آن نیست که به پروردگار کریمت فریفته شوى و دنیا در نظرت جلوه کند و از او غافل گردی، بلکه علت اصلی فریفته شدن شما آدمیان این است که روز جزا را دروغ مى­انگارید.«9»

آری، عامل اصلی فریب خوردن شما آن است که جزا را باور ندارید، زیرا حفظ خود و ثبت و ضبط دستاوردهای خود را باور نکرده­اید و قطعاً نگهبانانی (فرشتگان) بر شما گمارده شده­اند؛«10» بزرگوارانی که اعمال شما را مى­نگارند«11» و آنچه را انجام مى­دهید، مى‌دانند.«12»

آیه 13 - 19

إِنَّ الْأَبْرارَ لَفی‏ نَعیمٍ (13) وَ إِنَّ الْفُجَّارَ لَفی‏ جَحیمٍ (14) یَصْلَوْنَها یَوْمَ الدِّینِ (15) وَ ما هُمْ عَنْها بِغائِبینَ (16) وَ ما أَدْراکَ ما یَوْمُ الدِّینِ (17) ثُمَّ ما أَدْراکَ ما یَوْمُ الدِّینِ (18) یَوْمَ لا تَمْلِکُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَیْئاً وَ الْأَمْرُ یَوْمَئِذٍ لِلَّهِ (19)

اصلاً نگران عاقبت اعمال خود نیستند و به مسئله جزا با دید تساهل و تسامح می­نگرند و نگرانیهای قلبی خود درباره جزا را با امید واهی به شافعان خیالی، مرهم می­گذارند. برای اینکه از خیال و توهم خارج شده، کمی به فکر آن روز باشند، باید بدانند که عاقبت و نتیجه ثبت و ضبط دقیق اعمال چیست؟

به یقین، نیکوکاران در بهشت پرنعمت­اند«13» و قطعاً گنهکارانِ کفرپیشه به دوزخ اندرند.«14» روز جزا در آنجا درآیند و همواره در آن بمانند«15» و هرگز از آنجا بیرون نشوند و ناپدید نگردند«16» و تو چه دانی که روز جزا چیست؟«17» و باز چه دانی که جزا چیست؟«18» یاد کن روزى را که هیچ کس به سود کسى قدرت هیچ کارى ندارد؛ نه توان جلب منفعتی و نه قدرت دفع شری نسبت به دیگری دارد و روزى که رستاخیز رخ دهد، آشکار شود که فرمان ازآنِ خداست.«19»

سیر هدایتی سوره

به آسمان می­نگرند؛ سالیان سال است که بدون هیچ روزنه و شکافی، بر سرشان سقف بوده و ستارگانش همچون مروارید، در رشته­های منظم قرار دارد. به دریا می­نگرند؛ با کمال آرامش، آب بسیاری را حفظ کرده است. به زمین می­نگرند؛ هزاران هزار مرده را با سرگذشتهای مختلف در  خود جای داده و دم بر نمی­آورد. در نتیجه این نگاه سطحی، به راحتی به معصیت و فجور روی می­آورند و فکری برای عاقبت اعمال نمی­کنند.

این سوره مبارکه در چنین فضایی وارد میدان هدایت می­شود: ابتدا از هنگامه­ای خبر می­دهد که تمام این انسجام و یکپارچگی مشهود، برهم ریخته و پیوست عالم دچار گسست می­شود. این فضا را به عنوان بستر علم انسان به کرده­های خود ترسیم می­کند. سپس خطاب به انسان فاجر و معصیت­پیشه کرده، او را نسبت به فریفته شدن به پروردگار کریمش توبیخ می­کند؛ پروردگاری که او را آفریده و امرش را تدبیر کرده است؛ چرا که فریفته شدن به چنین پروردگاری هرگز روا نیست، مگر براثر تکذیب جزا.

در ادامه، برخلاف دید سهل­نگر او، از ثبت و ضبط دقیق اعمال توسط مأموران بزرگوار خدا خبر می­دهد و در نهایت، سیاق آخر سوره، پرده پایانی را رونمایی کرده، عاقبتی را که هرکس براثر اعمال خود خواهد داشت، نمایش می­دهد و بار دیگر بر اتقان و بی­اغماض بودن محاکمه تأکید می­کند. 

صدق الله العلی العظیم